English
Luaj me Fjalëkryq
Lajme flash

Romakët gjysmën e botës, Persët në 3 kontinente/ Perandoritë e mëdha që lanë gjurmë në histori

4 Gusht 2024, 13:30 / MISTERE&KURIOZITETE ALFA PRESS

Romakët gjysmën e botës, Persët në 3 kontinente/

Historia e botës është ndërtuar me etapa të forta historike që prej qytetërimeve, krijimit të qytet-shteteve dhe më pas krijimi i shteteve të mëdha përtej kufijeve.

Kështu ndodh që të dëgjojmë se Mongolët erdhën të pushtojnë Europën, Romakët kishin gati më shumë se gjysmën e Europës në zotërim apo se Persët shtriheshin në 3 kontinente nga pushtimet e bëra apo se Anglezët dominonin globin për më shumë se një shekull.

Më poshtë do të njihemi me disa perandori që kanë dominuar botën. Romakët, Persët, Mongolët, Anglezët, Iberikët dhe Osmanët.

Perandoria Romake

Perandoria Romake është perandoria e ngritur dhe e qeverisur nga qyteti i Romës gjatë qindvjeçarëve 6 p.e.r. dhe 5-6 e.r.

Leonitus ishte një mbret romak dhe ai I pari nga mbretërit tjerë e zgjeroi romën dhe e propozoi flamurin. Leonitus rridhte nga një familje bujare që vinin nga fshati Gllogoc i Ulpianës. Në vitin 336 p.e.s ai e shpalli formimin e perandorisë romake dhe e zgjeroi atë në territore të mëdha, për një ditë ai zhvillonte pesë ekspedita,Leonitus nga papa I romës u emërua me titullin "Heroi I Lashtë Romak". Dy datat që shënojnë fillimin dhe fundin e perandorisë romake janë viti 27 p.e.s ,fillimi i vitit të principatës së Oktavianit, me marrjen e titullit "August", dhe 395 e.r., kur me vdekjen e tij bie Perandoria Perendimore.

Nga koha e Augustit gjer ne Rënien e Perandorisë Perëndimore, Roma zotëronte Evroazinë Perëndimore dhe Afrikën e Veriut dhe përbënte shumicën e popullsisë së rajonit. Zgjerimi i Perandorisë Romake nisi shumë më parë se shteti Romak të kthehej në një perandori dhe arriti kulmin e saj nën Perandorin Trajan me pushtimin e Dacisë në vitin 106. Në këtë kulm sipërfaqja e zotëruar nga Perandoria Romake përfshinte rreth 5 900 000 km² .

Fundi i Perandorisë Romake zakonisht është, edhe nëse jo shumë i saktë, 4 shtatori i vitit 476, kur perandori i fundit i Perandorisë Romake të Perëndimit, Romulus Augustus u hoq dhe nuk u zëvendësua. Megjithatë, Diokleciani, që u tërhoq në vitin 305, ishte perandori i fundit i një perandorie të pandarë, kryeqyteti i së cilës ishte Roma. Pas ndarjes së perandorisë në atë të Lindjes dhe të Perëndimit, të dyja pjesët vazhduan ta paraqisnin veten si "Perandoria Romake". Perandoria Romake e Perëndimit u prir dhe ra gjatë qindvjeçarit të 5-të dh 6-të. Perandoria Romake e Lindjes (e cila përvetësoi më vonë gjuhën greke si gjuhën e saj zyrtare), njihet gjerësisht sot si Perandoria Bizantine, i ruajti traditat ligjore dhe kulturore greko-romake së bashku me elementet helenike dhe ortodokse të krishtera edhe për një mijëvjeçar tjetër, gjer në rënien e saj në duart e Perandorisë Osmane në vitin 1453.

Romakët gjysmën e botës, Persët në 3 kontinente/

Perandoria Persiane

Perandoria Persiane, që shtrihej nga 550 deri në 330 pes, ishte një nga perandoritë më të fuqishme dhe më të shtrira të historisë, e themeluar nga Kiri i Madh. Kulmi i saj mbulonte tre kontinente: Azinë, Afrikën dhe Evropën, duke përfshirë Iranin e sotëm, Egjiptin, Turqinë dhe pjesë të Indisë dhe Greqisë. Perandoria kishte një burokraci efikase, të drejtuar nga satrapët ose guvernatorët provincialë dhe një sistem postar që nxiste komunikimin nëpër territore të gjera. Arritjet infrastrukturore si Rruga Mbretërore 1553 milje lehtësuan tregtinë dhe lëvizjet ushtarake.

Pavarësisht fuqisë së saj ushtarake, Perandoria Persiane demonstroi një politikë tolerance ndaj njerëzve të pushtuar, duke respektuar zakonet dhe fetë e tyre (një shembull popullor është restaurimi i popullit hebre të mërguar përkohësisht). Nën Darin e Madh, perandoria kodifikoi ligjet dhe futi pesha dhe masa të standardizuara. Megjithatë, luftërat për pushtet dhe kërcënimet e jashtme, veçanërisht luftërat greko-persiane, gërryen gradualisht stabilitetin e saj. Pushtimi i Aleksandrit të Madh në vitin 330 pes shënoi fundin e Perandorisë Persiane dhe territori ra nën sundimin e Mbretërisë Ptolemaike dhe Perandorisë Seleucid pas vdekjes së Aleksandrit.

Romakët gjysmën e botës, Persët në 3 kontinente/

Perandoria Mongole
Perandoria Mongole, e themeluar nga Genghis Khan në 1206, ishte një forcë monumentale në historinë botërore. Duke shfaqur strategji të jashtëzakonshme ushtarake dhe aftësi organizative, Mongolët krijuan perandorinë më të madhe të afërt ndonjëherë, duke shtrirë Euroazinë nga Kina në Evropën Lindore. Sistemi i tyre i avancuar i komunikimit, Yam, lehtësoi kontrollin mbi territoret e largëta. Yam mbështetej në poste të panumërta, të ruajtura mirë, që furnizonin kuaj të freskët për lajmëtarët çdo 25 milje. Toleranca fetare e perandorisë dhe promovimet e bazuara në merita ndihmuan që popullsia të nënshtrohej pa konflikt. Megjithatë, zgjerimi i tyre solli gjithashtu pushtime brutale dhe vrasje masive (ata që refuzuan të nënshtroheshin u shndërruan në shembuj), duke lënë një trashëgimi të zymtë shkatërrimi.

Pax Mongolica, periudha e tyre e paqes, lehtësoi shkëmbimin e paparë kulturor dhe tregtinë përgjatë Rrugës së Mëndafshit, duke ndikuar në shoqëritë nga Azia në Evropë. Megjithatë, konflikti i brendshëm, çështjet e trashëgimisë dhe rebelimet çuan në fragmentimin e perandorisë në khanate nga fundi i shekullit të 13-të. Si një trashëgimi, perandoria la një gjurmë prej rreth 50 milionë vdekjesh pas saj, gjë që ndikoi ndjeshëm në demografinë globale gjatë një kohe kur popullsia botërore ishte afërsisht 500 milionë.

Romakët gjysmën e botës, Persët në 3 kontinente/

Perandoria Britanike

Perandoria Britanike përbëhej nga dominimet, kolonitë, protektoratet, mandatet dhe territoret e tjera të sunduara ose të administruara nga Mbretëria e Bashkuar dhe shtetet e saj paraardhëse. Filloi me zotërimet përtejdetit dhe pikat tregtare të krijuara nga Anglia midis fundit të shekullit të 16-të dhe fillimit të shekullit të 18-të. Në kulmin e saj ajo ishte perandoria më e madhe në histori dhe, për më shumë se një shekull, ishte fuqia më e madhe globale.

Deri në vitin 1913, Perandoria Britanike zotëronte mbi 412 milionë njerëz, 23 për qind e popullsisë së botës në atë kohë, dhe deri në vitin 1920 ajo mbuloi 35,500,000 km2, 24 për qind të sipërfaqes së tokës. Si rezultat, trashëgimia e saj kushtetuese, ligjore, gjuhësore dhe kulturore është e përhapur. Në kulmin e fuqisë së saj, ajo u përshkrua si "perandoria në të cilën dielli nuk perëndon kurrë", pasi dielli shkëlqente gjithmonë në të paktën një nga territoret e saj.

Romakët gjysmën e botës, Persët në 3 kontinente/

Perandoria Osmane

Perandoria Osmane (1299-1922) ishte një fuqi e rëndësishme globale e vendosur strategjikisht midis Evropës dhe Azisë. Struktura e saj multietnike, multikulturore është dëshmi e përpjekjeve të saj imperialiste. E rrënjosur në fiset turke nën Osmanin I, ajo u zgjerua me shpejtësi, duke arritur kulmin e saj nën Sulejmanin e Madhërishëm (1520-1566) kur përfshiu Evropën Juglindore, Azinë Perëndimore dhe Afrikën Veriore. Perandoria Osmane gëlltiti pjesën më të madhe të Perandorisë Romake Lindore dhe pretendoi se ishte trashëgimtare e Perandorisë Romake.

Struktura administrative e perandorisë, me elitën e saj ushtarake (jeniçerët), tolerancën fetare dhe ligjet e vendosura mirë, krijoi stabilitet shoqëror. Megjithatë, luftërat afatgjata, grindjet e brendshme dhe rritja e ndikimit perëndimor përshpejtuan rënien e saj, duke kulmuar me ndarjen e saj pas Luftës së Parë Botërore . Fuqitë Aleate pushtuan territoret e Fuqive Qendrore kundërshtare, që përfshinin osmanët, dhe i ndanë territoret e tyre midis Mbretërisë së Bashkuar dhe Francës. Megjithatë, një rebelim i suksesshëm i nxitur nga Mustafa Kemal Atatürk krijoi kombin më të vogël por që të kujton sot të Turqisë.

Romakët gjysmën e botës, Persët në 3 kontinente/

Perandoria Portugeze

Perandoria Portugeze (Portugalisht: Império Português), e njohur edhe si Portugalia e Jashtme (Ultramar Português) ose Perandoria Koloniale Portugeze (Império Colonial Português), ishte një nga perandoritë më të mëdha dhe më të gjata në historinë botërore dhe perandoria e parë koloniale e Rilindjes. Ajo ekzistoi për gati gjashtë shekuj nga pushtimi i Seutës në 1415 deri në dorëzimin e Macaos portugeze tek Kina në 1999.

Epoka e parë e perandorisë portugeze erdhi në fillim të epokës së zbulimit. Nisur nga Mbretëria e Portugalisë, ajo përfundimisht do të zgjerohej në të gjithë globin.

Romakët gjysmën e botës, Persët në 3 kontinente/

Kur Filipi II i Spanjës, I i Portugalisë, trashëgoi kurorën portugeze në vitin 1580, filloi një bashkim 60-vjeçar mes Spanjës dhe Portugalisë, që nga ajo kohë që i është dhënë termi historiografik i Bashkimit Iberik.

Ndërsa mbreti i Spanjës ishte gjithashtu Mbreti i Portugalisë, kolonitë portugeze u bënë subjekt i sulmeve të tre fuqive rivale evropiane që ishin armiqësore ndaj Spanjës: Republikës Holandeze, Anglisë dhe Francës. Me popullsinë e saj më të vogël, Portugalia nuk ishte në gjendje të mbrojë në mënyrë efektive rrjetin e saj të mbingarkuar të posteve tregtare dhe perandoria filloi një rënie të gjatë dhe graduale./Alfapress.al

Po ndodh...

Dua të lexoj më shumë lajme

ide

top

receta Alfa

TRENDING

shërbime

  • POLICIA129
  • POLICIA RRUGORE126
  • URGJENCA112
  • ZJARRFIKESJA128